Anna Barbara van Meerten-Schilperoort is landelijk bekend binnen onderwijskringen als pedagoge en pleitbezorgster voor goed meisjesonderwijs. Niet alleen leidt zij in Gouda een meisjeskostschool waarover de onderwijsinspectie lovend rapporteert, zij ontwikkelt ook lesmateriaal. Anna Barbara publiceert ruim honderd boeken van zeer uiteenlopende aard, waaronder veel adviesboeken voor meisjes en jonge vrouwen. Met haar vele publicaties weet zij zowel binnen als buiten Gouda de aandacht op zich te vestigen. Sommige van Anna Barbara’s activiteiten doen in het begin veel stof opwaaien. Dat geldt ook voor haar gevangeniswerk. Daarmee zet zij een trend die landelijk navolging krijgt.
Instituut voor Opvoeding
Anna Barbara Schilperoort is in 1778 in Voorburg geboren. Over haar jeugd is niet meer bekend dan dat zij weinig onderwijs heeft genoten. Haar omvangrijke kennis heeft zij aan zelfstudie te danken. Met haar echtgenoot (de twaalf jaar oudere hervormd predikant Hendrik van Meerten) en hun pasgeboren dochter, verhuist Anna Barbara in 1798 vanuit de Noord-Hollandse gemeente Bedekte Schermer naar Gouda. Hier worden nog eens vijf kinderen geboren, drie zoons en twee dochters. Rond 1810 richt Anna Barbara een dagschool voor meisjes op, een Instituut voor Opvoeding zoals zij dat noemt. In 1824 neemt zij ook kostschoolleerlingen op. Het zijn meisjes van ‘hoogaanzienlijken en deftigen burgerstand’, die het niet geringe bedrag van 900 gulden per jaar betalen voor kost, inwoning en onderwijs in ‘alle vakken van een vrouwelijke beschaafde opvoeding’.
Lesmateriaal en publicaties
Veel lesmateriaal ontwikkelt Anna Barbara zelf. Zo behandelt zij in het Magazijn voor kinderen uitgebreid het planten- en dierenrijk, inclusief schimmels en paddestoelen. Ook de fysische geografie en de sterrenwereld komen aan bod. Haar kinderbijbel geniet landelijke bekendheid. In 1884, meer dan dertig jaar na haar dood, wordt deze herdrukt. In het Magazijn voor jonge juffrouwen behandelt zij eenvoudige natuurkundige proeven en de natuurlijke historie in de vorm van een bezoek aan de dierentuin. Ook komen conflicten tussen meisjes onderling in publicaties aan de orde. Behalve boekjes voor het onderwijs en kinderboekjes met een sterk moraliserend karakter, schrijft Anna Barbara zedelijke en godsdienstige verhandelingen voor adolescenten. Onder pseudoniem publiceert zij de eerste boekjes over seksuele voorlichting. Ook op heel ander gebied werkt Anna Barbara mee aan publicaties. Zij is onder meer redacteur van het eerste landelijke vrouwentijdschrift ‘Penelopé’, waarin zij vooral artikelen over creatieve zaken publiceert. De Goudse kunstenaar Cornelis Borsteegh verzorgt de illustraties voor dit tijdschrift. Anna Barbara’s werk is niet altijd oorspronkelijk, veel informatie neemt zij over uit werk van andere auteurs.
Vrouw in de samenleving
Hoewel Anna Barbara een belangrijk voorloper is in de vrouwenbeweging, is zij weinig vooruitstrevend in haar ideeën over de plaats van meisjes in de samenleving. Sterker nog, zij is nog ver verwijderd van de hoofdgedachte van de emancipatie: een gelijke plaats voor vrouwen in de samenleving. De taken van de vrouw verschillen naar Anna Barbara’s mening van die van de man. De vrouw is er voor het gezin. Zij voedt de kinderen op, zorgt voor de zieken en regelt het huishouden. Zij is daarbij ondergeschikt aan de man, die de leiding heeft. In tegenstelling tot haar theorieën leidt Anna Barbara zelf een zeer zelfstandig leven. En geheel tegen de gewoonte in van een vrouw uit de betere stand oefent zij een beroep uit. Haar stelling dat een meisje vooral niet moet trouwen omdat het nu eenmaal zo hoort doet modern aan.
Gevangen vrouwen
In 1811 krijgt het Tuchthuis (gevestigd in het voormalige Catharinaconvent aan de Groeneweg, op de locatie van de huidige Casimirschool) de bestemming van vrouwengevangenis. Het verblijf in de oude, vaak vochtige gebouwen is voor de ruim tachtig vrouwen geen pretje. Samen met haar vriendin Brandt Maas, de echtgenote van de remonstrantse predikant, bezoekt Anna Barbara ’s zondags de vrouwen in de gevangenis. Zij bemoedigt de vrouwen, leest hen voor uit godsdienstige en zedelijke boeken en slaagt er zelfs in een aantal van hen te leren lezen. Haar gevangeniswerk doet in het begin veel stof opwaaien; het wordt niet passend gevonden voor een vrouw. Toch krijgt dit initiatief landelijk navolging. Nog vol plannen overlijdt Anna Barbara plotseling in februari 1853. Ds. Broedelet vertolkt de gevoelens van veel Gouwenaars als hij, staande aan het graf, zegt: ‘De kroone is Gouda van het hoofd gevallen’. Anna Barbara’s dochter, die al vele jaren de praktische leiding van de meisjesschool in handen heeft, zet haar werk voort. Als aandenken aan Anna Barbara van Meerten-Schilperoort is in de Sint-Janskerk een gedenkteken geplaatst.
