Al voor de eeuwwisseling, in 1886, ziet de Goudsche Cricket- en Footballclub Olympia het levenslicht. Het ledenbestand van de vereniging bestaat aanvankelijk uit leerlingen van gymnasium en HBS. Niet iedereen voelt zich op zijn gemak bij de club met een elitair karakter. Andere voetbalverenigingen zoals Gouda (1906) en de Goudse Sport Vereniging (GSV, 1913) worden opgericht en na de Eerste Wereldoorlog, in een tijd van verzuiling, krijgen ook de sportverenigingen vaak een verzuilde signatuur. Rooms-katholieken spelen in Gouda vanaf 1920 bij DONK, protestanten kunnen vanaf 1934 terecht bij Jodan Boys. In 1919 wordt in Nederland dankzij de Arbeidswet de 45-urige werkweek ingevoerd. Arbeiders krijgen meer vrije tijd en dat leidt tot de oprichting van een voetbalclub middenin Gouda’s eerste arbeiderswijk Korte Akkeren. Die vereniging krijgt de toepasselijke naam Ontspanning Na Arbeid (ONA).
Doelt Onversaagd Naar Kampioen
Het Nederlandse voetbal kent een keur aan curieuze clubnamen. In Gouda richt pater A. van de Donk in 1920 een katholieke voetbalclub op die ter ere van hem DONK wordt genoemd. Met de letters van zijn naam is, in ietwat gekunsteld Nederlands, een acroniem gevormd dat staat voor Doelt Onversaagd Naar Kampioen. In de begintijd speelt de club, met Van de Donk als geestelijk adviseur, in witte shirts en gele broeken, de kleuren van het Vaticaan. Aanvankelijk is DONK in het verzuilde Nederland aangesloten bij de Diocesaan Haarlemse Voetbalbond. Tot de Tweede Wereldoorlog speelt DONK in de competitie van de Rooms Katholieke Federatie.
Voetbal op zaterdagmiddag
Een andere intrigerende clubnaam is die van de Jodan Boys. Jodan is een afkorting van JOngemannenvereniging DANiël. De oprichting van Jodan Boys op 1 mei 1934 betekent de introductie van voetbal op zaterdag in Gouda. Voor de protestantse stichters is zondag de rustdag. Sporten op die dag is absoluut taboe. De oprichting van Jodan Boys betekent in de praktijk dat katholieken en protestanten elkaar zelfs als tegenstanders niet meer treffen op het veld. De een speelt op zaterdag, de ander op zondag. Jodan Boys werkt zijn eerste wedstrijden af op een veldje naast het terrein van Olympia aan de Bodegraafsestraatweg. Die twee clubs bijten elkaar niet direct, aangezien Olympia van oorsprong niet is verbonden aan enige levensovertuiging. Om bij hun veldje te komen, moeten de spelers van Jodan Boys eerst door een zigeunerkamp. Vervolgens kleden ze zich om in een zelf opgezette tent, want kleedlokalen heeft de club in de beginjaren niet. In 1964 trekt Jodan Boys naar de wijk Oosterwei, waar de club nog steeds zit. De club speelt sinds het seizoen 2008-2009 in de hoofdklasse van het zaterdagvoetbal.
ONA in betaald voetbal
Maandag 6 juni 1955: een beladen algemene ledenvergadering van ONA in ‘Het Anker’ eindigt met een historische beslissing. Met 101 stemmen ‘voor’, 37 stemmen ‘tegen’ en één blanco stem doet ‘betaald voetbal’ zijn intrede in Gouda. De spelers en trainer van het eerste elftal van ONA krijgen voortaan geld voor hun inspanningen en vanaf het seizoen 1955-1956 treedt ONA toe tot het profvoetbal. Dat is een jaar eerder in Nederland geïntroduceerd. De Goudse club begint in de Eerste Klasse B, tegen onder andere Blauw-Wit, Haarlem, Helmond, Heracles, Hermes DVS, Leeuwarden, Wageningen en Zwolsche Boys. De eerste wedstrijd in het betaald voetbal wint ONA met liefst 6-1. Vele duizenden liefhebbers vinden hun weg naar de Walvisstraat in de jaren dat ONA bij de profs meedraait. In het seizoen 1958-1959 kan degradatie naar de amateurs niet worden vermeden. Daarna herkrijgt de club officieel zijn amateurstatus. In dezelfde periode schrijft ook SV Gouda historie. Die club wordt in de seizoenen 1958-1959 en 1959-1960 kampioen van Nederland bij de amateurs. Een 1.40 meter grote Doruspop in rood-witte kleuren, genoemd naar de bekende cabaretier Tom Manders, groeit in de titelstrijd uit tot talisman. Supporters van Gouda nemen de zelfgemaakte pop mee naar alle thuis- en uitwedstrijden, die soms met wel 22 bussen worden bezocht.
Ed de Goey, Tonny van Leeuwen, Dick van Dijk
Ed de Goey, Dick van Dijk en Tonny van Leeuwen zijn Goudse voetballers die het schoppen tot in het Nederlands elftal. Olympiaan De Goey verdedigt 31 keer het doel van Oranje. Hij keept op het Wereldkampioenschap van 1994 in Amerika en verwerft faam als ‘ijskonijn’ bij Sparta, Feyenoord en Chelsea. ONA-man Van Dijk (vier interlands) kent zijn sportieve hoogtepunt in 1971 als maker van het eerste doelpunt voor Ajax in de finale om de Europacup I. Op Wembley in Londen verslaat Ajax het Griekse Panathinaikos met 2-0. Dick van Dijk overlijdt in 1997, 51 jaar oud. Tonny van Leeuwen (twee interlands) komt reeds op 28-jarige leeftijd om het leven bij een verkeersongeluk. Dat is vier jaar na zijn laatste optreden voor Oranje in 1967 Boedapest tegen Hongarije. Net als De Goey is Van Leeuwen keeper. Als jongetje van zes begint hij bij Jodan Boys. Later volgen ONA en het Rotterdamse Sparta, voordat GVAV uit Groningen hem aantrekt.
